HALİM – Yaratıcı bir tanrının varlığını reddedenler insanoğlunun nasıl ortaya çıktığını açıklamakta aciz kalıyorlar. Sizce atalarımızın maymun olduğunu söylemek makul bir görüş mü?
SELİM – “Atalarımız maymundu” demek özensiz bir ifade olur. İnsan ve maymun ortak bir atadan evrildi diyebilirsiniz, ya da insanoğlu bir primat yani kuyruksuz maymun türüdür diyebilirsiniz. Bariz bir gerçek değil mi? Genetik yapıları yüzde doksan dokuz küsur oranında uyuşuyor. İskelet yapıları benzer, gözler benzer, kulaklar benzer, iç organlar benzer, vücut sıcaklığı benzer, kan yapısı benzer, parmak izleri benzer, üreme yöntemleri benzer, davranış kalıpları – mesela bir deniz anasına ya da sporlu mantarlara oranla – neredeyse aynı.
HALİM – Bilinç? İnsanın bilinci var mı maymunda?
SELİM – Homo sapiens’in sembolik iletişim yeteneği yok diğer maymun türlerinde, doğrudur. Ona bakarsanız amca oğullarımla benim aramda da beceri ve yetenek açısından birçok fark bulabilirsiniz.
HALİM – Akıl ve irade sahibi bir Yaratıcı’nın varlığına inananlar, evrim teorisinin, test edilmemiş hipotezler ve döngüsel bir mantık üzerine kurulu olduğunu savunuyorlar. “Falan tür neden evrildi?” “Çevreye uyum sağladığı için.” “Uyum sağladığını nasıl anladınız?” “Kalıcı olduğuna göre uyum sağlamış olması gerekir.” Bu düşünce tarzının bilimsel olduğunu düşünüyor musunuz?
SELİM – Allah’ın oturduğu yerden altı günde evreni ve tüm canlı türlerini yarattığını veyahut yeryüzündeki insanları eğitmek ve onlara kendi kudretini bildirmek amacıyla bazı türlerde mutasyonlara yol açtığını savunan tezlerden daha bilimsel olduğu şüphesiz, değil mi?
Ortada bence tartışılmaz olan birkaç olgu var.
Bir, yeryüzündeki canlı türleri dört milyar yıllık bir süreçte peyderpey ortaya çıkmış. O süreçte ortaya çıkan canlı türlerinin pek çoğunun soyu şu veya bu nedenle tükenmiş. Fosil bulguları bu iki vakıayı şüpheye yer bırakmayacak bir açıklıkla gösteriyor. Demek ki türleri ortaya çıkaran ve yok eden amil her ne ise, bu işi bir günde ya da altı günde yapmamış. Etkisini dört milyar yıla yaymış. O etkiyi hala sürdürmediğini düşünmemiz için geçerli bir neden yok.
İki, mutasyon diye bir olgu var ve bazı mutasyonlar sonraki kuşaklara aktarılabiliyor. Mesela albino bir fareden birkaç kuşak içinde safkan albino bir popülasyon üretmek mümkün.
Üç, yapay seçilim, on bin küsur yıl önce ilk koyunun ve ilk buğdayın evcilleştirilmesinden bu yana hemen her çiftçinin bildiği bir olgu. Herhangi bir hayvan veya bitki popülasyonunda en uzun boyluları, en yağlıları, en güzel kokuluları, en beyaz renklileri seçip çoğaltırsanız, birkaç kuşak sonra uzun boylu, yağlı, güzel kokulu yahut beyaz renkli bir ırk elde edersiniz. Bu işlemi yeterince uzun süre devam ettirirseniz, bir nokta gelir, yeni ırkın bireyleri eski ırktan olanlarla cinsel birleşmede isteksiz ya da başarısız olmaya başlarlar. Örneğin kiraz, yapay seçilimle elde edilmiş bir vişne ırkıdır. Ancak gelişkin kiraz ırklarının birçoğu vişne ile döllenemez; ya da eğer döllenirse kısır ya da cılız ürün verir.
Dört, binlerce yıldan beri rutin olarak uyguladığımız yapay seçilime eşdeğer sonuçların, doğal şartlarda kendiliğinden oluşmaması için hiçbir geçerli neden yoktur. Çevre koşulları değişir; bazı kalıtsal özelliklere sahip bireylerin hayatta kalma ve üreme şansı azalır veya artar. Beyaz buzul ortamında, albino ayıların yaşama şansı daha fazladır. Ötekiler tükenir. Ayağında perde olan su kuşları daha iyi yüzebildiği için daha kolay balık tutarlar. Ötekiler aç kalıp ölür.
Bu dört olgu bence biyolojik çeşitliği son derece zarif, akılcı, ikna edici bir şekilde açıklayan bir mantıki çerçeve sunuyor. İtiraz edebilecek ne var bunda, anlamakta zorluk çekiyorum. Elbette doğal seçilimle evrim modeli biyolojideki her muammayı çözmüş değildir. Eminim cevabını henüz bilmediğimiz milyonlarca soru var. Elbette pop biyolojinin bu kadar prim yaptığı bir çağda döngüsel mantığa, bilimsel eleştirellikten ziyade kişisel imana, hatta haksız otoriteye dayalı birçok iddia ortaya atılabilir ve bazıları revaç görebilir. Bilimsel hakikate saygısı olan herkesin bu tür yanlış uygulamalarla mücadele etmesi gerekir, o konuda sizinle hemfikirim. Lakin heyecanı aklından önce giden falan biyolog bakteri popülasyonlarını yanlış yorumladı diye, bakterileri ilkçağ Yahudi ve Arap efsanelerinde zikredilen bir yarı-insan masal varlığının yarattığına hükmetmek de çok rasyonel bir yaklaşım değil gibi geliyor bana, ne dersiniz?
Kaldı ki, laf aramızda, ne Tevrat’ta ne Kuran’da tanrının bakterileri (ve trilobitleri ve dinozorları) yarattığına dair bir ibare bulunmuyor. Sizce unutkanlık mıdır, yoksa bakterileri yaratan Allah, Big Bang’in tanrısı gibi, modern bir icat olabilir mi?
HALİM – İkidir dikkatimi çekiyor, Tevrat ve Kuran’dan eleştirel bir dille söz ediyor, ama İncil’e değinmiyorsunuz. Orada bir tercih, bir temayül izi mi görüyoruz?
SELİM – O konuya belki bu tartışmanın ilerleyen aşamalarında daha ayrıntılı olarak değinme fırsatı buluruz. “İncil” adını verdiğiniz Yeni Ahit’in statüsü diğer iki kitaptan farklıdır. Yahudi kutsal kitabı ile Kuran bütün birer kozmoloji, birer tarih vizyonu, yaratılış ve kıyamet teorisi sunarlar. Yeni Ahit ise İsa ve tilmizlerinin hayat hikâyesi ile bir dizi ahlaki öğreti ve tartışma içerir. Burada konumuz evrenin ve canlı türlerinin orijini: o konuda Yeni Ahit’te dişe gelir bir tez bulamazsınız. Anmamamın sebebi bu.
HALİM – Doğal yaşamın çeşitliliğine, zenginliğine baktıkça ben insan aklını aşan bir mucize görüyorum. Büyük ve düzenleyici bir irade olmadan bir insan gözü gibi bir fantastik mekanizma nasıl oluşur? Leylekler nasıl göçer? Karıncaların karnı nasıl doyar?
SELİM – “Mucize” deyimi, anladığım kadarıyla, “henüz bilimsel açıklaması yapılmadı” anlamına geliyor, hepsi bu. Argümanınız hep aynı: “Bilmiyoruz, demek ki Yahudi mitolojisine – ya da onun türevi olan Arap efsanelerine – başvurmaktan başka çare yok! Aynı mantıkla Rab Şiva’nın lingamı da olabilir tabii başvuru mercii, ya da Matrix’in efendileri. Ne kadar fantastik, o kadar iyi.
“Henüz bilimsel açıklaması yok” dediğiniz şeylerin birçoğunun aslında tatmin edici bilimsel açıklamaları var; belki tanrı tezini savunanlar farkında değil, ya da görmezden geliyorlar. Diğerlerinin bilimsel açıklamaları henüz yoktur, ya da tatmin edici değildir. Olabilir, demek ki daha öğreneceğimiz çok şey var. Belki de hiç öğrenemeyeceğiz, o da mümkün. Bundan ne çıkar? “Çok çalış, belki öğrenirsin” çıkar. “Uydur bir masal, hep beraber rahat edelim” çıkmaz.
Gözün evrimi konusunda çağdaş biyoloji literatürü zengindir. Dawkins’te, Jared Diamond’da, Steven Pinker’da gayet berrak ve tatmin edici özetler okuduğumu hatırlıyorum. Bir ipucu: insan gözü dediğimiz fantastik mekanizma bir günde (yahut altı günde) oluşmadı. Işığa duyarlı ilk tek hücrelilerle homo sapiens arasında en az iki üç milyar yıl ve belki yüz milyar ila bir trilyon nesil var. Her yüz nesilde bir küçük adım atılmış olduğunu varsayarsak bu en az bir milyar adım eder. İnsan gözü hâlâ etkileyici bir mucize olarak kalır, ama o “mucizeyi” aydınlatma babında cinlerden perilerden yahut benzeri doğaüstü müdahillerden daha etkili bir perspektif oluşturmuş olursunuz.
HALİM – Tesadüf mü yani bütün bunlar, bu ağaçlar, kuşlar, böcekler, kelebekler? Hiçbir düzenleyici irade olmadan moleküller bir araya gelip, yeterince denemeden sonra insan gözü oluşturuyorlar. Aklınız yatıyor mu böyle bir şeye?
SELİM – “İrade yoksa tesadüf var” diyorsunuz, insan aklının son bin yıldaki en önemli keşfini göz ardı ediyorsunuz. İrade ile tesadüften başka bir üçüncü seçenek var, evet, doğa yasaları var matematiksel bir kesinlikle tanımlayabildiğimiz. Bu yasaları kim koymuş, neden koymuş bilmiyoruz. En azından ben bilmiyorum. Ama “irade yoksa kaos var” fikri, Newton’ın ve Galileo’nun yaşamış olduğu bir dünyada pek cılız kalıyor.
Biyolojik mutasyonlar tamamen kaotik midir, yoksa bir kuralı var mıdır, bildiğim bir konu değil. Fakat evrim sürecini kaotik olmaktan çıkaran iki temel amil görüyorum: Canlı varlıkların, bir, hayatta kalma, ve iki, üreme içgüdüleri. Bunlar şaşırtıcı şeylerdir, kabul ediyorum, hatta adeta “mucize” diyebiliriz. Bir molekül yığını “aman dağılmayayım, kendi kopyamı üreteyim” diye neden hırs yapıyor bilmiyorum. Ama bu güdüleri bir kere veri alırsanız gerisi oldukça basit. Kaotik mutasyonları birtakım canlı varlıklar, hayatta kalma ve üreme mücadelelerinde avantaj olarak kullanmayı başarmışlar. Dolayısıyla o mutasyonları yavrularına aktarabilmişler. Mucize diye saydığınız olgular – gözümüz, dalağımız, leyleklerin rotası – milyarlarca atamızın yaşama iradesinin bileşik ürünüdür, tesadüf değildir.
Evet, irade var o öyküde, ama doğaüstü bir padişahın iradesi değil. Atalarımızdan bir denizanasının kardeşlerinden daha iyi beslenme hırsında, keskin gözlü bir kertenkelenin daha çok dişiyle çiftleşme azminde, baş parmağı ayrık bir maymunun daha yüksek dallara tırmanma becerisinde tezahür eden bir irade.
0 yorum:
Yorum Gönder
yorumunuzu buraya yazabilirsiniz